MALATYA KÜLTÜRÜ İSTANBUL’DA MASAYA YATIRILDI

Malatyalı İş Adamları Derneği (MİAD)’ın Genç MİAD Grubu tarafından İstanbul’da düzenlenen ve “Malatya’da Kültür Neyi Belirliyor?” sorusuna yanıt aranan 5. Fikir Platformu toplantısı dün MİAD’ın İstanbul Güneşli deki merkezinde yapıldı.

Malatyalı İş Adamları Derneği (MİAD)’ın konuğu olan Gazeteci Yazar Cumali Ünaldı, “Malatya’yı çevre illerden ayıran en büyük özelliği yeniliklere açık olmasıdır. Malatya tarihi boyunca iyi-güzel gördüğü her şeyi kendi bünyesine katmayı bilmiştir. 1243’lerde Moğol saldırılarını bertaraf etmek için ahalisi Müslüman olan Malatya, Süryani bir patriği kendisine yönetici seçmiştir. Bir şehrin yeniliklere ne kadar açık olduğu ancak böyle ifade edilebilir” dedi.

Malatya İlk Medeniyetlerden

Malatya’nın Fırat, Derme ve Tohma nehirleri nedeniyle ilk medeniyetlerden biri olduğunu belirten Gazeteci Yazar Cumali Ünaldı ilk buğday ekiminin M.Ö.4000 yılında Malatya’da yapıldığının Cafer Höyük kazısında elde edilen bulgulardan ortaya çıktığını söyledi.

Med, Pers, Hitit egemenliğini yaşayan Malatya’nın adının Hititliler tarafından Menitenem (Bal küpü, bal saklanan kap) olarak konduğunu belirten Ünaldı,  şöyle konuştu: “Ahmet Turan Koçer bana Malatya kültürü neyi belirliyor? dediği zaman kültür nedir diye düşündüm. İki sözlüğe baktım. 1. Kültür: Gelenek halinde her türlü yaşayış fikir ve sanat varlıklarının hepsi 2. muhkeme, zevk ve eleştiri yeteneklerini geliştirme hali Fransızcadan gelen bir kelimedir. Malatya kültürü dediğimizde tarihte kökleri olan bugünümüzü belirleyen, geleceğimizin de senaryosunu yazan bir olaydan söz ediyoruz. Her meselede olduğu gibi tarihe başvurmalıyız. Malatya dünyadaki ilk medeniyetlerden bir tanesi sebebi ise medeniyetler her zaman su kenarında kurulur. Malatya Fırat, Derme ve Tohma nehirleri nedeniyle yerleşime açılmıştır. Malatya Hititlerden sonra Romalılara geçmiş her zaman askeri nedenlerle yer değiştirmiştir. Ama güzel olan taraf ise adı hiç değişmemiştir. Roma’dan sonra Bizans dönemi gelmiş çok önemli bir dönem olmuştur. Çünkü Malatya her zaman Bizans ile Müslümanların çatışma noktası olmuştur. Malatya 1837’den sonra bugünkü merkezinde kurulmuştur. Malatya’da Selçuk- Moğol mücadelesi döneminde birçok Müslüman var bir kısımda Süryani var. Malatya’da Süryani patriği bakıyorlar ki çok güçlü ve adaletli Kösedağ savaşı dönemi siyaseten uygun görüldüğü için Süryani patriğini reis ilan ediyorlar. Bu bir şehrin yenililiklere ne kadar açık olduğunu gösterir. Bu hareket azınlık güruhun ezilmemesini sağlamayı da amaçlamıştır. Bunun değerini bilememişiz ne yazık ki!”

“Malatya yerleşim olarak değişmiş ancak adı Menitenem’den Malati, sonrasında da Malatya olarak günümüze kadar gelmiştir. Germiyan Oğulları’nın ilk yerleşim yeri Malatya’dır. Moğol istilası başlayınca Germiyan Oğulları Kütahya ve Denizli civarına yerleşmişlerdir. Malatya her dönem önemli ürünlerin merkezi olmuştur. Tarihçi Stragon Malatya’da çok kaliteli şaraplar üretildiğini yazmış. Bir zamanlar, Tahnebi, Kureyş, Hatun Parmağı adını taşıyan üzümler,  Barduzu Elması, Gündüzbey Şeftalisi vardı. Bir tek Tahnebi üzüm kaldı o da can çekişiyor. Kaysı derseniz üretileni satmayı beceremiyor, ona alternatif arıyorsunuz. Bu şu demek elinizde Cumhuriyet altın var ama siz onun değerini bilmediğiniz için Ah Reşat altın olsa diyorsunuz. Denizin dibinde olduğu sürece bir çakıl taşıyla bir incinin farkı yoktur.”

İnsan Haklarında da Malatya Önder

Malatya’da kullanılan eski kelimelere özellikle değinen Ünaldı bazı deyimleri sıraladı ve eski kültürlerden kalan birçok kelimenin günümüze ulaştığını belirtti. Malatya tarihi incelendiğinde ilginç bulgulara rastlandığını belirten Cumali Ünaldı, Boşnakların atası ve ikon kırıcı olarak nitelendirildikleri için Bizans İmparatorluğu tarafından soykırım uygulanan Pavlikyanlara Malatya Emiri’nin sahip çıktığını belirti.

Pavlikyanlar’ın 90 yıl Malatya’da kaldıktan sonra Begomil adıyla ülkelerine geri döndüklerini kaydeden Ünaldı, “Güçlü Bizans’a rağmen Malatyalılar her şeyi göze alarak insan haklarına saygılı davranmışlardır. Bunu biz değil Bizans tarihini yazan Rus ve Sırp tarihçiler söylüyor.

Malatya bünyesinde yaşayan Müslüman, Süryani, Ermeni halkları ile bir bütün oluşturmuştur. Ermeni mezarlığında ‘ruhuna fatiha’ yazan mezar taşları görürsünüz’ bu yüzyıllardır bir arada birbirine saygıyla yaklaşan toplumlarda olur. Malatya bunu başarmış bir kenttir” dedi.

Dünya Tarih Kongresi Neden Malatya’da Olmasın?

Dünya tarihinde Heredot’un tarihinden daha önemli eserler sunduğu iddia edilen Ebu Ferec’in Malatyalı Süryani bir aktarın oğlu olduğuna değinen Ünaldı, “Sizin güçlü bir tarihiniz, güzel değerleriniz var Dünya Tarih Kongresi neden Malatya’da yapılmasın”diye sordu.

Şemsettin Malati, Muhuddin Arabi, Sadreddin Konevi, Arguvanlı Derviş Muhammed, ‘Anlamaz hayvan olan insan olan anlar bizi’ sözleriyle tanınan Niyazi Mısri, dostluk üzerine eşsiz yazılar yazan Arapkirli İrfan Fethi Gemuhluoğlu gibi değerlerin Malatya topraklarında doğduğuna dikkati çeken Gazeteci Yazar Ünaldı konuşmasını şöyle sürdürdü.

“Kasap elinde koyunum ya o beni ya ben onu, cellat elinde boyunum ya o beni ya ben onu’ diyecek kadar uçlarda yaşayan, padişaha kafa tutan Mısri’ de, Sol’un liderlerinden Teslim Töre’de, Malatya Hareketi’nin lideri Sait Çekmegil, Büyük devlet adamları Turgut Özal’da bu Malatya kültürüyle yetişti. Sözlerine Malatya kültürü ile ilgil devam eden Cumali Ünaldı: “Sadece şunu söylemek istiyorum. Ömrümüz gelip geçiyor biz gelip geçiyoruz. Geriye bıraktığımız sadece kültür olacaktır. Malatya kültürü neyi belirliyor? Ne yazık ki hiçbir şeyi belirlemiyor. Parayı, tahsili, şehirleşmeyi, belirlemesi lazım kültürün. Ama şunu biliyorum Malatyalılar çok akıllı insanlar o nedenle umutsuz değilim. Tohma suyunda akıntıya karşı yüzen, küçük yaşlarda büyük kentlere gelip iş kuran, marka olan ancak kendi kültüründen kopmayan ve doğduğu topraklara sahip çıkanların bu meselelere de sahip çıkması lazım. Malatya kayısı geliri son 25 yılın ortalaması 88 milyon$ inişli çıkışlı bir grafiği var. Özal döneminde yapılan bir araştırmada kayısı işlenerek satılırsa 1 milyar$ kazanabilir. Kayısıdan geçinen toplamda 250 bin kişi var” dedi.

Soru: Malatya fikren mümbit bir şehir midir?

Cevap: Evet Malatya fikren mümbit bir şehirdir. Çünkü Malatya düşünme eylemini kutsal bilen bir şehirdir. Her dönemde de düşünce adamları çıkarmıştır. Malatya kültürü iyi şeyleri alır ve kendine mal eder. Yeniliklere karşı değildir. Ama dejenerasyona uğramıyor. Malatyalı şehrine köyüne bağlıdır.

Soru: Malatya geçmiş yıllarda hep ön plandaydı şimdi yerini Kayseri aldı, Malatya ne zaman güçlü hale gelir?”

Cevap: Malatya en zayıf dönemini yaşıyor. Geçenlerde hızlı tren konusunu sordum Kayseri (Dışişleri Bakanı Abdullah Gül), Sivas (Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı Abdullatif Şener) ve Erzincan (Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım) hattında faaliyete geçeceğini söylediler. Siyaseten öndeyseniz sanayide, ticarette, hatta sporda bile önde olursunuz” yanıtını verdi.

Soru: Malatya çok göç alıyor bu da kültürü etkiliyor. Bunun donu nereye varır?

Cevap: Kültürler arasında alçak kültür yüksek kültürü kovar, yerine geçer. Göçle dolayısıyla doğal süreç değişti. İnsanlar birdenbire gelenlere kültürü aşılayamıyorlar. Malatya yönetimi bu konuda yetersiz kalmaktadır. Herkes gelir geçer, kalanlar yerel yöneticiler olacaktır. Bir vali bir sonraki tayin olacağı yeri düşünür her zaman ama yerel yöneticiler her zaman orada kalacaktır. Yeni gelen insanlar bizim kardeşlerimiz onlar terör yüzünden Malatya’ya geldiler. En başta insan olmaktan gelen ortak paydamız var. Onlarla kaynaşmamızı sağlamamız lazım. Getto hayatı yaşayanları sadece kültür ile değiştirir, onlarında katacakları ile kültürümüzü zenginleştirebiliriz.

Genç MİAD Fikir Platformu 5. toplantısına katılanların sorularını ayrıntılı bir şekilde yanıtlayan Ünaldı konuşmasının sonunda katılımcılara teşekkür etti. Malatyalı İşadamları Derneği adına MİAD üyesi Ali Taşkıran katılımları ve katkılarından dolayı Cumali Ünaldı’ya plaketini verdi.